AFM leidraad bij berekenen oversluitboetes nog steeds niet nageleefd

Wat is er aan de hand?

Uit onderzoek van Ikbenfrits blijkt dat veel banken nog steeds in overtreding zijn bij het berekenen van oversluitboetes. De belangrijkste punten uit het artikel staan hieronder samengevat. Voor meer informatie, toelichting bij de cijfers en een uitgebreidere omschrijving van het onderzoek zelf, raad ik je aan om het hele artikel te lezen.

• Ikbenfrits onderzocht in 2017 de manier waarop banken een oversluitboete berekenen. Daardoor werd ontdekt dat banken systematisch te veel geld vroegen aan hun klanten voor het oversluiten van hun hypotheek. De AFM (Autoriteit Financiële Markten) maakte na de uitkomst van het onderzoek een leidraad voor boeteberekeningen. Alle banken moesten deze leidraad naleven. Zij moesten de boete voortaan allemaal op dezelfde manier berekenen. Ook staat er in de leidraad dat de klant een transparante berekening moet ontvangen van de boete. Zo kan er worden gecontroleerd hoe het bedrag tot stand is gekomen. De leidraad werkte met terugwerkende kracht: alle boetes die na 14 juli 2016 waren berekend moesten worden herberekend. Heel veel mensen kregen hierdoor geld terug van de bank.
• Om te kijken of de opnieuw berekende boetes wel klopten, controleerde Ikbenfrits meer dan 100 herberekeningen. Het bleek dat de banken, vlak nadat zij door de AFM op hun vingers werden getikt, in de herberekeningen ook niet transparant genoeg waren over de berekening. Hoe het opnieuw berekende boetebedrag tot stand was gekomen, was niet te controleren met de informatie in de documenten die mensen kregen. De AFM zelf onderzocht nieuwe aflosnota’s eind 2017 en begin 2018. Ook zij zeiden dat ze ‘teleurgesteld’ waren door de resultaten. Banken hielden zich nog steeds niet aan de leidraad. Niet in de herberekeningen én niet in de nieuwe aflosnota’s. Het woord ‘leidraad’ klinkt misschien vrijblijvend, maar is helemaal in lijn met de wet. Banken die de leidraad niet volgen zijn dus ook wettelijk in overtreding.
• Na de teleurstellende resultaten uit het onderzoek van Ikbenfrits naar de herberekeningen, werden er nieuwe aflosnota’s gecontroleerd. Al deze aflosnota’s zijn recent (van na september 2018). De uitkomst van dit onderzoek was op sommige punten wel positief. Bijna alle banken geven meer informatie in de aflosnota’s en zijn vooruit gegaan in transparantie. Wel zijn er van de gecontroleerde banken nog maar drie die zich helemaal aan de richtlijn houden: ABN, ING en WestlandUtrecht (de laatstgenoemde is gefuseerd met ING). Wat opviel is dat bijna alle banken het beter doen, op de Rabobank na. Bij de informatie in de aflosnota’s en transparantie in de boeteberekeningen is er bij deze bank bijna niks veranderd. In een paar gecontroleerde dossiers kregen mensen helemaal geen aflosnota, ook niet toen ze daarom vroegen.
• Voor het onderzoek controleerde Ikbenfrits 118 herberekeningen en 83 nieuwe aflosnota’s. Toen bleek dat de boetebedragen met de informatie in de herberekeningen niet te controleren waren, werd de transparantie in de documenten gecheckt. Met de de AFM leidraad en een aantal punten die Ikbenfrits en de Consumentenbond samen hebben opgesteld ernaast, werd per dossier bekeken of je de hoogte van de boete kon controleren. Per bank zijn er bij de controle (als dat kan) altijd minstens drie dossiers gebruikt. Ikbenfrits heeft daarnaast contact gehad met meerdere mensen waarvan de dossiers zijn gebruikt voor de controle om er zeker van te zijn dat zij geen extra aanvullende informatie hadden gekregen van de bank.

UPDATE: Na publicatie van het onderzoek en de uitzending van Radar kregen wij veel reacties op ons onderzoek. Zo ook van de SNS bank. Zij wezen ons er op dat zij hun aflosnota's in november 2018 AFM-proof hebben gemaakt. Zoals in het onderzoek wordt vermeld, zijn bij het controleren nota's gebruikt vanaf september 2018. Na recentere documenten gecheckt te hebben zijn we tot de conclusie gekomen dat de SNS bank zich tegenwoordig volledig aan de leidraad houdt op het gebied van informatievoorziening en transparantie.

Banken leven leidraad niet na

In 2017 ontdekte Ikbenfrits dat banken systematisch te hoge vergoedingen (ook wel ‘oversluitboetes’) vroegen aan mensen die hun hypotheek oversloten. Als reactie maakte de AFM (Autoriteit Financiële Markten) een zogenaamde leidraad voor de banken. Zij moesten bij het berekenen van de boete voortaan allemaal één formule gebruiken om te voorkomen dat mensen nog te veel zouden betalen. Ook moesten zij hun klanten voortaan op een transparante manier laten zien hoe die boete is berekend. De meerderheid van de banken houdt zich, bijna twee jaar later, nog steeds niet aan deze leidraad. Dat blijkt uit nieuw onderzoek van Ikbenfrits.

De AFM leidraad

Toen Ikbenfrits onderzoek deed naar de boetes die oversluiters moesten betalen, bleek er een hoop mis te zijn. De berekeningen waren vaak niet transparant en consumenten betaalden dikwijls veel te veel geld aan de bank waar zij hun hypotheek oversloten. Er werden Kamervragen gesteld en na een controle werd de AFM leidraad opgesteld. Deze leidraad is niet vrijblijvend, maar bindend. Het is een zogenaamde ‘wettelijke norm’ en banken zijn verplicht om deze te volgen.

Terugbetalen

De AFM leidraad werd uitgebracht op 20 maart 2017, maar werkte met terugwerkende kracht. Alle oversluitboetes die waren berekend na 14 juli 2016 moesten ook op deze manier (opnieuw) worden berekend. Op die datum trad de Europese hypothekenrichtlijn namelijk in werking. Veel mensen kregen een herberekening waarin zij konden lezen dat de boete nu wel volgens de leidraad was berekend. Het betekende in heel veel gevallen dat de bank een bedrag aan hen terugbetaalde: het verschil tussen de oude en de nieuwe, volgens de AFM leidraad berekende boete.

Waarom is transparantie belangrijk?

Stel, je krijgt een bekeuring op de mat omdat je te snel hebt gereden. Dan wil je natuurlijk zien waar dat was, wanneer je op die weg hebt gereden en hoe hard je ging. Je hebt bepaalde punten nodig om te checken of er geen fout is gemaakt. Om te kunnen controleren of de boete klopt, kun je deze punten nalopen en zien of het bedrag wat je moet betalen goed is berekend. Als bewijs dat jij op die plek was op het moment dat je werd geflitst, krijg je zelfs een foto meegestuurd. Je betaalt natuurlijk niet voor iets wat je niet hebt gedaan. Een oversluitboete werkt precies hetzelfde, je hebt bepaalde informatie nodig om te kunnen weten of het bedrag dat je betaalt wel klopt. Als er in een herberekening niet genoeg informatie staat is het simpelweg onmogelijk om dit te checken. De bank kan dan bijvoorbeeld te veel geld vragen zonder dat jij dat doorhebt.

Controle

De AFM ging erop letten dat de berekeningen in nieuwe aflosnota’s, na het ingaan van de leidraad, wel goed werden uitgevoerd. De banken zouden streng gecontroleerd worden om ervoor te zorgen dat het in het vervolg wel goed zou gaan. In 2018 publiceerde de AFM een onderzoek over het naleven van de leidraad en gaf aan “teleurgesteld” te zijn in de resultaten die ze tegenkwamen. Volgens de officiële richtlijnen werd er simpelweg te weinig informatie gegegeven in de aflosnota’s.

Herberekeningen

Om te kijken of banken zich in de herberekeningen van de te hoge boetes wel aan de leidraad hielden, onderzocht Ikbenfrits meer dan honderd dossiers. Al deze dossiers kwamen van oversluiters die destijds een herberekening hadden gekregen. In bijna alle gevallen kregen zij een bedrag terug van de bank. Het controleren van de boetes met de informatie uit de herberekeningen bleek zo goed als onmogelijk te zijn. De informatie was nergens compleet genoeg en de banken hebben zelfs bij het ‘herstellen’ van de eerder gemaakte fout niet de leidraad gehanteerd. Bij alle banken waren de herberekeningen niet volledig en niet transparant.

Zonder andere documenten

Zonder een hele stapel andere papieren over de oude én de nieuwe hypotheek zijn de gegevens in de herberekeningen van alle gecontroleerde banken niet genoeg om de boete te checken. Nagaan of de herberekening ook echt klopt, is alleen mogelijk als je naast de herberekening óók in het bezit bent van de originele offerte van de oude hypotheek, de aflosnota, documentatie over (boetevrije) vervroegde aflossingen, het originele taxatierapport van de woning met daarin de bepaling van de LTV (Loan to Value) en een lijst met historische rentestanden (op datum) van de betreffende bank. De meeste banken stellen deze lijst met rentes niet beschikbaar. Zelfs met dit hele boekwerk aan papieren, was het boetebedrag vaak nog steeds niet te herleiden. Essentiële informatie uit de herberekening ontbrak, of andere documenten waren niet compleet en intransparant.

Hoe (in)transparant zijn de banken?

Toen uit het onderzoek naar de herberekeningen bleek dat er in bijna alle gevallen te weinig informatie staat om het bedrag te controleren, is er een lijst gemaakt met daarin tweeëntwintig punten. Die punten komen uit dit document, dat Ikbenfrits samen met De Consumentenbond heeft opgesteld. De punten komen overeen met achttien eisen die de AFM heeft opgesteld voor een transparante aflosnota. De andere vier punten zijn toevoegingen die de berekening wel transparanter maken, maar niet per se verplicht zijn gesteld door de AFM om te vermelden.

Onvoldoende voor alle banken

Met alle gegevens uit deze opgestelde lijst zou de consument het boetebedrag moeten kunnen controleren. De uitkomst is zorgwekkend: geen enkele bank hield zich aan de richtlijnen en daarmee ook niet aan de AFM leidraad op het gebied van informatieverstrekking. Banken ING en SNS scoren het minst slecht: zij vermeldden veertien van deze punten op hun herberekeningen. Alle andere gecontroleerde banken zitten op 11 of 12 punten die worden vermeld in de herberekening.

Nieuwe aflosnota’s

Dat klanten van de banken niet konden controleren of het bedrag wat zij hadden betaald überhaupt wel klopte, is absoluut een slechte zaak. Het doel van de AFM leidraad is dat de boetes correct worden berekend en dat de klant kan nagaan of het klopt of niet. Vlak nadat de banken op hun vingers werden getikt, gingen zij dus bijna meteen weer de mist in. Uit de eerder genoemde controle van de AFM bleek dat aflosnota’s uit eind 2017 nog steeds niet genoeg informatie bevatten. Om te checken of het ondertussen is verbeterd, heeft Ikbenfrits nog een keer alle banken gecontroleerd en nieuwe aflosnota’s (van na september 2018) vergeleken met de opgestelde punten. Het verschil tussen de banken was in dit geval een stuk groter dan bij de herberekeningen.

In onderstaande afbeelding staan de resultaten uit het onderzoek naar de nieuwe aflosnota’s. De resultaten uit het onderzoek naar de herberekeningen komen uit een ander, opzichzelfstaand onderzoek. Om deze reden zijn die resultaten niet meegenomen in de tabel hieronder.